CÁCH DÙNG TỪ: 上,下(shàng, xià) TRONG TIẾNG TRUNG

 

HOA NGỮ NHỮNG NGƯỜI BẠN

CÁCH DÙNG TỪ: 上,下(shàng, xià) TRONG TIẾNG TRUNG

Trước khi vào học cách dùng hai từ trên mình chỉ muốn nhấn mạnh để các bạn hiểu rõ trong mục này chúng ta học cách dùng từ上, và từ下, chứ không phải chúng ta học hai từ上下. Vì 上, và từ下 là động từ, danh từ. Còn từ 上下 là trợ từ thì bạn nào muốn hiểu thêm thì vào “mục ngữ pháp số 31 của cuốn Ngữ Pháp Tổng Hợp tập 2 của mình nhé”?

Chỉ thời gian (từ hợp thành):

上 shàng, 下 xià được kết hợp với từ chỉ thời gian để chỉ các mốc thời gian. 上 chỉ (thời gian) trước, chuyến trước, lần trước, 下 (thời gian) sau, chuyến sau, lần sau:

上个月 shàng gè yuè: tháng trước
下个月 xià gè yuè: tháng sau

上趟（班，次）车shàngtàng (bān,cì) chē: chuyến xe trước 

下趟（班，次）车xiàtàng (bān,cì) chē: chuyến xe sau
上次 shàng cì: lần trước
下次 xià cì: lần sau

上个星期 shàng gè xīngqī: tuần trước
下个星期 xià gè xīngqī: tuần sau

 

Nếu muốn đổi thành tuần này, tháng này hoặc chuyến này thì chỉ cần đổi hai từ đó thành từ 这là xong. Tuần này这个月zhègèyuè

Tuy nhiên để nói năm, ngày hoặc các vấn đề khác chúng ta sẽ không còn được dùng như vậy nữa. Vấn đề này nó cũng chỉ là những cách gọi theo kiểu tên riêng thường dùng và yêu cầu chúng ta dùng nhiều cũng sẽ thành một thói quen vậy.

 

Chỉ phương hướng (danh từ– dịch ngược): trên, dưới...

 

楼上 lóu shang:Trên lầu # 楼下 lóu xia: dưới lầu
车上 chē shang: Trên xe # 车下 chē xia dưới xe

 

Phần lớn các động từ đều có dấu theo âm gốc của nó, từ上下 cũng vậy (là thanh 4 \) nhưng khi chúng không còn làm động từ nữa (danh từ, bổ ngữ...) thì chúng thường lại biến thành thinh khanh. Có điều rất nhiều từ trong sách họ vẫn phiên âm theo thanh gốc. Vấn đề này mình cũng hỏi qua một số bạn người Trung Quốc và được giải thích: khi biến thành danh từ thì thường biến nhẹ thành nửa âm, hoặc coi là thinh khanh cũng được, và đương nhiên cũng phụ thuộc theo âm tiết từng vùng.

 

Chỉ động tác lên xuống (động từ – dịch xuôi): lên, xuống...

 

上车 shàng chē: lên xe, 下车 xià chē: xuống xe 
上楼 shàng lóu: lên lầu, 下楼 xià lóu: xuống lầu

 

Chỉ cấp độ (上 Shàng: mức độ cao, tốt, ở trên, 下 xià: cấp dưới)

 

上级 shàng jí: cấp trên, 下级 xià jí: cấp dưới, cấp thấp
上等 shàng děng: thượng đẳng, hảo hạng, cấp cao下等 xià děng: hạ đẳng, loại kém

 

Chỉ sự bắt đầu hay kết thúc, làm việc, học tập, đi tới...

 

上班 shàng bān: đi làm#下班 xià bān: tan làm 
上课 shàng kè: đi học#下课 xià kè: tan học 

Nhưng có rất nhiều tình huống mà 上 có thể kết hợp,下 không kết hợp được:

上哪儿shàng nǎr: đi đâu? (上 = 去)

上到第几课shàng dào dìjǐkè: học tới đâu, bài mấy? (上 = 学)

上网 shàng wǎng: lên mạng,上街 shàng jiē: lên phố

上来shànglai: lên đây/ lên được rồi (khi mở những đồ điện lên được: tivi, điện thoại...)

上不来shàngbùlai: lên không được (những đồ điện không lên được: tivi, điện thoại...)

 

Làm bổ ngữ xu hướng, kết quả，khả năng (nghiên cứu thêm trong mục bổ ngữ của “Hoa Ngữ Những Người Bạn”

 

走上来zǒu shànglai: đi lên đây (bổ ngữ xu hướng)

走下去zǒu xiàqù: đi lên đi (bổ ngữ xu hướng)

爱上她àishàng tā: đã yêu cô ấy (bổ ngữ kết quả)

爱不上她àibùshangtā: yêu không được cô ấy (bổ ngữ khả năng)

 

Chú ý:上 shàng, 下 xià đều có một điểm chung là chúng vừa là động từ, vừa danh từ. Trừ trường hợp là từ hợp thành như:上个月, 下个月ra  thì khi ta ghép với với các từ khác thì chúng đều có một quy tắc chung là: đứng trước câu là động từ (lên, xuống), đứng sau câu là danh từ (trên, dưới)

 

Lên xe上车shàngchē Trên xe车上chēshang

Xuống xe下车xiàchē                       Dưới xe车下chēxia

 Vậy Đó, xong rồi chúc các bạn luôn học tốt nhé?